wiatrak wiatraki ciekawostki o wiatrakach

Wiatraki – historia i ciekawostki

Czas czytania:3 minut/y, 3 sekund/y

Tę oryginalną budowlę z obracającymi się na wietrze śmigłami znają wszyscy. Znamy też historię Don Kichota,  który walczył z wiatrakami. Właśnie nadarza się okazja, aby dowiedzieć się nieco więcej

Historia wiatraków

Wiatrak jest jednym z najstarszych urządzeń służących do wykorzystywania energii przyrody. Na naszym terenie nie miały okazji wykształcić się wiatraki z wirnikiem pionowym, które jako historycznie pierwsze pojawiły się na Bliskim Wschodzie około X wieku. Miały one jedną niewątpliwą zaletę – obracały się bez względu na kierunek wiatru. W czasach współczesnych były próby zastosowania takiego wirnika do napędu statków żaglowych.

Najstarsze rysunki wiatraków w Europie pochodzą z XIII i XIV wieku. Były to początkowo niewielkie urządzenia przeznaczone wyłącznie do mielenia zboża. Pierwsza udokumentowana informacja o wykorzystywaniu wiatraka jako pompy, pochodzi z roku 1344 z Holandii. Od XV wieku do tego celu używano tam wiatraków masowo. Pod koniec XVII wieku było tam czynnych niemal 700 takich urządzeń, a na początku XIX, kiedy zaczęto wprowadzać pompy parowe – już 900.

Wiatraki na Żuławach

Oczywiste jest, że Holendrzy – mennonici, którzy przybyli na teren Żuław w XVI wieku, przywieźli ze sobą umiejętność wykorzystywania wiatraków do celów odwadniających. Dlatego wiatrak na Żuławach pełnił z reguły dwie role: pompy wodnej i młyna. Trudno powiedzieć, która z nich była ważniejsza. Po zakończeniu II wojny światowej na terenie Żuław znajdowało się ok. 130 sprawnych wiatraków.

XIX-wieczne samodzielne wiatraki-pompy budowane były zupełnie inaczej, niż wiatraki-młyny. Miały konstrukcje kratownicową, a wirniki były zbudowane z wielu łopat. Ale nie znaczy to, że wszystkie miały niewielkie rozmiary. Zdarzały się konstrukcje o rozpiętości wirnika dochodzącej do kilkunastu metrów. Budowano też pompy przenośne. Te urządzenia na początku XX wieku pojawiły się na Żuławach i pełniły swoją rolę do czasów powojennych. Wiek XIX przyniósł rozwój przemysłu. Rozpoczęto produkcję pomp parowych. W Elblągu słynęły z tego zakłady Schichaua i Komnicka.

Wiatraki budowane w XVI-XVIII wieku były tzw. koźlakami – drewniany budynek wiatraka osadzony był na słupie i mógł być odpowiednio ustawiany, w zależności od kierunku wiejącego wiatru. Część produkcyjna wiatraka nie dochodziła do samej ziemi i wchodziło się do niego po schodkach. Przepięknym okazem tego typu wiatraka, jest zachowany do dziś, koźlak z Drewnicy.

Koźlaki, holendry, paltraki

W XIX wieku obok koźlaków pojawiły się także holendry. Różniły się od koźlaków tym, że obracała się tylko górna część budowli – hełmy. Pozostała część wiatraka była bardziej masywna, często murowana z czerwonej cegły. Niektóre wiatraki mały urządzenia umożliwiające automatyczne ustawianie się hełmu do wiatru.

W drugiej połowie XIX wieku pojawił się trzeci typ wiatraka, tzw. paltrak. Na okrągłym fundamencie umieszczona była szyna, po której obracał się cały budynek wiatraka. Na terenach Prus kręciły się jednak głównie holendry.

Trzecią rolę, jaką pełniły wiatraki, był napęd generatorów elektrycznych. Wiatrak w Wikrowie jeszcze w latach siedemdziesiątych posiadał prądnicę. Oczywiście pojawiały się konstrukcje przeznaczone wyłącznie do wytwarzania energii elektrycznej. Obecnie wiatrak w Wikrowie niestety jest już historią. Spłonął 21 grudnia 2001 roku.

Nowoczesne wiatraki na Żuławach

Nowoczesne wiatraki energetyczne nie są już małymi urządzeniami. Taką konstrukcję możemy oglądać w miejscowości Pagórki. Latem 2002 roku został tu wybudowany potężny wiatrak-elektrownia. Ma wysokość 60 metrów, a rozpiętość skrzydła wynosi 30 metrów. Miał być pierwszym z całej serii wiatraków. Niestety, został uszkodzony podczas rozruchu i do dziś nie działa.

Powstają fermy wiatrakowe liczące po kilkanaście tych urządzeń – najbliższa, doskonale widoczna z Elbląga, w miejscowości Koniecwałd pod Sztumem.

Trochę dalej, w okolicach Limży i Kisielic możemy spotkać obraz niemożliwy do znalezienia w żadnym innym zakątku świata. W miejscowości Pławty Małe był przystanek kolejowy linii Prabuty – Kisielice. Linia już nie działa, ale stoi tu wiatrak – ceglany korpus holendra. Jest to miejsce styku dwóch epok pozyskiwania energii wiatru – wieku XIX i XXI.

Tekst: Jerzy Zaskiewicz

Zobacz też: 
> Spadochrony ciekawostki 
> Ciekawostki o huraganach
> Windy ciekawostki

kierowca senior przepisy Poprzedni post Senior za kierownicą. Co należy wiedzieć?
dobry humor sen sny sennik dowcipy Następny post Dowcipy o spaniu i snach