Pierwsza polska komedia. Rok 1906

Historia produkcji pierwszego na ziemiach polskich filmu komercyjnego i aktor Antoni Fertner, grający tytułowego Antosia

Antoś pierwszy raz w Warszawie

Na frontowej ścianie jednej z kamienic sąsiadujących z gmachem Teatru Wielkiego w Warszawie od 1988 r. znajduje się pamiątkowa tablica. Na czarnej marmurowej płycie stylizowanej na dawny filmowy kadr, znajduje się napis:

22.10.1908 r.
W tym miejscu przy ul. Wierzbowej 9 odbyła się premiera polskiego filmu fabularnego p.t. “Antoś pierwszy raz w Warszawie”.

Film trwał 7 minut minut, był komedią i niestety nie zachował się do naszych czasów. Co wiemy na jego temat?

Fabuła “Antosia…”

Scenarzyści: Antoni Fertner, Jakub Jasiński i Georges Meyer (ten ostatni był też reżyserem) pokazali historię niezdary, który po raz pierwszy przyjechał do Warszawy i zabawiał się tu w towarzystwie dwóch prostytutek. Zakosztował życia w stolicy, niestety był naiwny, więc prostytutki obrabowały go z pieniędzy.

Fabuła niezbyt wyszukana, ale czego chcieć od pierwszej komedii wyprodukowanej na naszych ziemiach, ponad 100 lat temu? Nie piszemy, że to film polski, gdyż w 1908 r. nie było na mapie naszego kraju. Dlatego krajem produkcji oficjalnie podawane jest Imperium Rosyjskie.

Antoni Fertner – Antoś

Film był niemy, a w rolach głównych oprócz Józefiny Kowalewskiej i Izy Kołpakównej obsadzono dosyć znanego wówczas aktora komediowego, Antoniego Fertnera (1874-1959). Gdy kręcono film, “Antoś pierwszy raz w Warszawie”, miał 34 lata. Przypomnijmy, był też jednym z trzech scenarzystów tego filmu. Choć pamiętajmy, że to kino nieme – zatem chodzi w tym przypadku o pomysły do fabuły.

Antoni Fertner zostawił po sobie blisko pół tysiąca ról teatralnych i filmowych. Urodził się w Częstochowie, po śmierci rodziców przeniósł się do Piotrkowa. Kontakt z teatrem zaczął tu dość oryginalnie, był… teatralnym klakierem. Potem przeniósł się do Warszawy, aby studiować w Wyższej Szkole Handlowej im. Kronenberga. Rzucił jednak wkrótce studia ekonomiczne i zapisał się na kurs aktorski w Szkole Dramatycznej przy warszawskim Towarzystwie Muzycznym.

Wkrótce Antoni Fertner zaczął pracować teatrzyku Wodewil pod dyrekcją Michała Wołowskiego, w Warszawie. Niedługo potem wraz z szefem teatru Michałem Wołowskim na 3 lata przeniósł się do Łodzi, gdzie grał w jego teatrze. Powrócił do Warszawy i grał w Teatrze Ludowym, a od 1902 r. w Teatrze Farsy i Operetki. Czasami grał też w Teatrze Rozmaitości.

Propozycja nie do odrzucenia

W 1908 r. od Jakuba Jasińskiego, właściciela pierwszego w Warszawie kina „Oaza”, Fertner otrzymał propozycję, która przyspieszyła jego karierę. Miał
zagrać w filmie niemym, komedii “Antoś pierwszy raz w Warszawie”.

Film kręcono w październiku, a zdjęcia trwały kilka dni. Georges Meyer – francuski reżyser, autor zdjęć, współscenarzysta filmu, przyjechał do Warszawy z Moskwy, gdzie pracował w oddziale francuskiej firmy filmowej (kinematograficznej) Pathé.

Już 22 października 1908 r. odbyła się premiera filmu w kinie Oaza mieszczącym się w miejscu, o którym napisaliśmy na wstępie. Dowcipny film puszczano w kinie, a ponieważ ruchome obrazy (filmy) były wtedy nowinką, Fertnera zaczęto rozpoznawać na warszawskich ulicach.

Jego dalsze życie artystyczne i prywatne było ciekawe, a ponieważ pod koniec życia grał głównie w Krakowie, został tu pochowany na Cmentarzu Rakowickim. Na płycie nagrobnej napisano po prostu: Antoni Fertner 1874-1959.

Antoś – pierwszy czy nie?

Na koniec wyjaśnijmy, dlaczego niektórzy film “Antoś pierwszy raz w Warszawie” nazywają pierwszym polskim filmem i czy tak faktycznie jest. Przecież na ziemiach polskich już od kilkunastu lat coś się działo, jeśli chodzi o kinematografię.

Kazimierz Prószyński w 1894 roku wynalazł pleograf, Piotr Lebiedziński w 1895 roku wynalazł kinematograf Lebiedzińskiego, na którym zarejestrował dwa filmy krótkometrażowe. Jan Szczepanik w 1899 roku opracował metodę produkcji filmu barwnego i wynalazł własny kinematograf. W 1895 roku w Warszawie powstała pierwsza polska wytwórnia filmowa Paryska Fotografia Lux Sigismond et Comp, która do 1895 r. zrealizowała (nie tylko) kilkanaście krótkich filmów dokumentalnych z życia codziennego Warszawy. W 1899 r. w Łodzi powstało pierwsze na ziemiach polskich kino. W 1902 r. powstały dwa krótkie filmy fabularne: Powrót birbanta i Przygoda dorożkarza.

Tak naprawdę “Antoś pierwszy raz w Warszawie” nie był więc pierwszym filmem fabularnym, ale był pierwszym filmem wyprodukowanym na polskich ziemiach, pokazywanym podczas projekcji w kinie. Można powiedzieć, że był pierwszą produkcją komercyjną, która na siebie zarabiała.

Antoś pierwszy raz w Warszawie: (c) Sadurski.com

Zobacz też:
> Historia Hollywood w skrócie
> Spaghetti westerny
> Elvis Presley w filmach