Spaghetti westerny – wszystko, co należy o nich wiedzieć

Wielu z nas zetknęło się z tym terminem, jednak tak naprawdę mało kto wie, czym są spaghetti westerny. Ciekawostko o spaghetti westernach

Western – wiadomo, film z kowbojami na Dzikim Zachodzie. Spaghetti, to coś długiego, ciągnącego się, danie kuchni włoskiej. Już prawie wiesz, czym są spaghetti westerny!

Pierwszy spaghetti western

Western „Za garść dolarów” (po włosku: Per un pugno di dollari), w reżyserii Włocha Sergio Leone (1929-1989), miał swoją premierę 27 sierpnia 1964 roku. I nie była to produkcja amerykańska, lecz włosko-hiszpańsko-niemiecka. W roli głównej wystąpił przystojniak, w zasadzie nikomu nieznany aktor, Clint Eastwood (ur. 1930). Włosi i western? To wystarczyło, żeby Amerykańcy krytycy filmowi zaczęli się zżymać z włoskiej “podróby” westernów i szybko wykreowali określenie “spaghetti western” (macaroni western).

Wkrótce okazało się, że 99-minutowy film spodobał się widzom i przyniósł zyski w wysokości 3,18 miliarda lirów. Powstały kontynuacje: “Za kilka dolarów więcej” (1965) oraz “Dobry, zły i brzydki” (1966), zatem powstała trylogia. Nie dość, że spaghetti western wkroczył do świata filmu jako nowy nurt, to wykreował nową gwiazdę ekranu, Clinta Eastwooda.

Ale zostańmy jeszcze na chwilę przy pierwszym filmie. Plenery filmu włoskiej wytwórni Cinecittà kręcone były w Hiszpanii. Aktorzy byli różnych narodowości (co dodatkowo miało zainteresować widzów w różnych krajach), a gotowe filmy były dubbingowane z myślą o trafieniu na rynki szeregu państw. Reżyser Sergio Leone chyba obawiał się kompromitacji, skoro w angielskojęzycznej wersji „Za garść dolarów” wystąpił w czołówce filmu nie pod swoim nazwiskiem, lecz jako Bob Robertson. Muzykę skomponował Ennio Morricone (ur. 1928); to jeden z połowy tysiąca filmów, które w swej długiej karierze zilustrował swą muzyką.

Pojawił się jednak problem: znany japoński reżyser Akiro Kurosawa (1910-1998) oskarżył producentów o plagiat. Fabuła pierwszego spaghetti westernu wydała mu się dziwnie podobna do jego filmu “Straż przyboczna” (1959). Nie tylko jemu. Wygrał sprawę sądową i zgarnął część zysków pierwszego spaghetti westernu „Za garść dolarów”. I chyba przy okazji go wypromował.

Kolejne westerny made in Italy

Trzy wspomniane tytuły, to zbyt mało, aby powstał kierunek w kinematografii, który na stałe w niej pozostanie. W ciągu kilkunastu lat nakręcono kilkaset (tak, tak!) spaghetti westernów.

„Pewnego razu na Dzikim Zachodzie” (1968), po włosku: C’era una volta il West, także w reżyserii Sergio Leone i z muzyką Ennio Moricone, był produkcją włosko-amerykańską. Współproducentem była Paramount Pictures, najstarsza wytwórnia amerykańska, znana na całym świecie. Film uznano za szczytowe osiągnięcie spaghetti westernów, a wśród aktorów byli m.in. Henry Fonda, Charles Bronson i Claudia Cardinale.

Skąd sukces spaghetti westernów?

Gdy w Stanach Zjednoczonych wybuchł kryzys finansowy, spadała także produkcja filmowa. Produkcje filmowe zamiast do kin, zaczęły trafiać do coraz popularniejszej telewizji. Wśród filmowych seriali rodem z USA, była znana także w Polsce westernowa “Bonanza”.

Amerykańscy producenci szukając oszczędności, zaczęli przenosić filmowe produkcje do Europy, głównie do Włoch. Trudno to sobie teraz wyobrazić, ale miedzy 1962 a 1967 r. , w każdym kolejnym roku, we Włoszech kręcono więcej filmów niż w USA.

Filmowe źródełko westernów, lubianych także w Europie, zaczęło wysychać. To wtedy filmy producentów amerykańskich zaczęli reżyserować włoscy reżyserzy. Włosi nie skorzystali jednak w 100 procentach z westernowych standardów znanych z amerykańskich produkcji, gdzie dobro walczyło ze złem i od początku do końca wszystko było klarowne. Włosi stworzyli inną formułę, która spodobała się widzom: ani Indianie ani kowboje nie byli tylko źli albo tylko dobrzy. Byli tacy, jak ludzie w realnym świecie: wielobarwni, także jeśli chodzi o moralność.

Westernowa produkcja z Włoch

Plenery spaghetti westernów kręcono hiszpańskiej Almerii, czasem w dawnej Jugosławii, a nawet w Kolumbii. Strzelaniny kręcono w Rzymie, w wytwórni Cinecittà, dzięki czemu film otrzymywał dotację. Języki aktorów z różnych krajów nie były problemem, (“włoskie” westerny były dubbingowane), nawet dla reżyserów. Gdy nie było obok tłumacza, Sergio Leone tłumaczył aktorom “na migi”.

Producenci filmowi musieli oszczędzać i na wiele rzeczy brakowało pieniędzy. Nie każdy wie, po co w „Django” (1966) Sergio Corbucciego bandziorzy nosili czerwone maski. Dzięki temu nikt nie rozpoznał, że statyści grali po kilka ról.

Historia spaghetti westernu zakończyła się na przełomie lat 70-ych i 80-ych, kiedy to westerny znudziły się widzom, na rzecz filmów akcji. Ale do dziś niektórzy (także amerykańscy reżyserzy) nawiązują do spaghetti westernów. Quentin Tarantino ponownie nakręcił „Django” (2012), a w 2015 r. “Nienawistną ósemkę” (The Hateful Eight) m.in. z Kurtem Russellem i Samuelem L. Jacksonem. Nawet sporządził listę swoich ulubionych 20. spaghetti westernów. Najlepszym według niego jest “Dobry, zły i brzydki” (The Good, the Bad, and the Ugly, 1966, w reżyserii Sergio Leone.

Na koniec ciekawostka

Fanów The Beatles zainteresuje, że w spaghetti westernie “Ślepiec” (Blindman, rok 1971, reżyseria: Ferdinando Baldi), jedną z głównych ról zagrał… Ringo Starr czyli jeden z Beatlesów.

Ciekawostki o spaghetti westernach: (c) Sadurski.com

Wybrane spaghetti westerny (tytuł, rok produkcji, reżyser)

Duello nel Texas, 1963, Ricardo Blasco
Za garść dolarów, 1964, Sergio Leone
Za kilka dolarów więcej, 1965, Sergio Leone
Pistolet dla Ringa, 1965, Duccio Tessari
Dobry, zły i brzydki, 1966, Sergio Leone
Django, 1966, Sergio Corbucci
Gringo, 1966, Damiano Damiani
Se sei vivo spara, 1967, Giulio Questi
Faccia a faccia, 1967, Sergio Sollima
Colorado, 1967, Sergio Sollima
Rzeka dolarów, 1967, Carlo Lizzani
Krwawa rzeka, 1967, Enzo G. Castellari
Śmierć jeździ konno, 1967, Giulio Petroni
Pewnego razu na Dzikim Zachodzie, 1968, Sergio Leone
Człowiek zwany Ciszą, 1968, Sergio Corbucci
Zawodowiec, 1968, Sergio Corbucci
Se incontri Sartana prega per la tua morte, 1968, Gianfranco Parolini
Queimada, 1969, Gillo Pontecorvo
Lo chiamavano Trinità, 1970, Enzo Barboni
Vamos a matar, compañeros, 1970, Sergio Corbucci
La collera del vento, 1970, Mario Camus
Garść dynamitu, 1971, Sergio Leone
…continuavano a chiamarlo Trinità, 1971, Enzo Barboni
Powrót Sabaty, 1971, Gianfranco Parolini
Nazywam się Nobody, 1973, Tomino Valerii

Zobacz też:
> Historia Hollywood
> Bollywood