Satyra w stanie wojennym

Satyra stan wojenny

Ukazała się obszerna książka “Śmiech na trudne czasy”, opisująca satyrę stanu wojennego. Opublikowano w niej mnóstwo rysunków satyrycznych, jakie ukazały się głównie w wydawnictwach podziemnych.

W 26 lat po ogłoszeniu stanu wojennego (przypomnijmy tę datę: 13 grudnia 1981) ukazała się książka “Śmiech na trudne czasy”. Ta interesująca pozycja, objętości solidnej cegły, liczy blisko 650 stron 19×25 cm, zapełnionych głównie rysunkami satyrycznymi, powstałymi w stanie wojennym i zaraz po nim. Książka wyjątkowa, gdyż rysunki te nie były wcześniej publikowane, chyba że w podziemnej prasie i wydawnictwach.

Książka Wojciecha Polaka, profesora Instytutu Politologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, autora licznych publikacji o charakterze historycznym, jest pierwszą tak obszerną publikacją z materiałami o treściach satyrycznych, powstałymi w Polsce w stanie wojennym i w kilku kolejnych latach. Jest tez próbą opisania atmosfery stanu wojennego od nieznanej dotychczas strony, a także przedstawieniem tego okresu historycznego osobom młodym, w przystępny sposób.

Autor przygotował interesujący wstęp oraz rys historyczny, ze szczególnym uwzględnieniem satyry rysunkowej stanu wojennego. Jak na pozycję o charakterze naukowym przystało, jest bibliografia, przypisy i indeks osób. Są informacje o wydawanych poza cenzurą plakatach, znaczkach, stemplach, banknotach i kartkach pocztowych, są zdjęcia z satyrycznych happeningów (Pomarańczowa Alternatywa) i informacje o różnych formach satyrycznych tego okresu.

Główną treść książki czyli rysunki satyryczne podzielono na szereg działów, m.in.
• Milicjanci, zomowcy, żołnierze, esbecy
• Generał
• Urban, Rakowski i inni
• Towarzysze radzieccy i ich sojusznicy
Są też dwa działy autorskie, a w nich rysunki Jacka Fedorowicza i Sławomira Łuczyńskiego.

Części autorstwa rysunków opublikowanych w książce nie udało się rozszyfrować. Autorzy podziemnych publikacji w obawie przed represjami co najwyżej sygnowali swoją nieoficjalną twórczość pseudonimami lub wcale ich nie podpisywali. Znani z oficjalnej prasy rysownicy najczęściej zmieniali swoją łatwo rozpoznawalną kreskę, aby trudno było rozpoznać autorstwo. Wśród twórców satyry rysunkowej stanu wojennego sporo było plastyków nikomu nieznanych, dla których przygoda z podziemnym rysunkiem satyrycznym była chwilowa.

Spośród rysowników o znanych nazwiskach, których prace opublikowano w książce, znaleźć można takich autorów, jak: Zbigniew Jujka, Andrzej Mleczko, Zbigniew Ziomecki, Julian Bohdanowicz, Antoni Chodorowski, Andrzej Krauze, Szczepan Sadurski, Mirosław Andrzejewski, Aleksander Wołos czy Sławomir Mrożek (był także rysownikiem!).

W indeksie osób wymieniono także wielu satyryków nie tylko tworzących rysunki satyryczne. Znaleźć tu można takie nazwiska, jak: Jan Pietrzak, Maciej Zembaty, Rudi Schubert, Bohdan Smoleń, Krzysztof Piasecki, Janusz Rewiński, Krzysztof Daukszewicz, Andrzej Rosiewicz, Marcin Wolski, Krzysztof Skiba, Janusz Weiss, Marek Majewski, Andrzej Waligórski, Jacek Kleyff, Jan Kaczmarek, Jerzy Skoczylas, Paweł Dłużewski, Rafał Bryndal, Jacek Łapot, Piotr Skucha, Stanisław Szelc, Władysław Sikora, “Konjo” Konnak. O tych i innych osobach oraz ciekawostkach związanych z ich twórczością i działaniami, także można przeczytać w tej książce.

• • •

Wojciech Polak, Śmiech na trudne czasy. Humor i satyra niezależna w stanie wojennym i latach następnych (13.XII.1981 – 31.XII.1989). Wydawnictwo Finna, Gdańsk 2007. Mecenas wydania: Poczta Polska, sponsorzy: Gam, Mentor. Na okładce rysunek Szczepana Sadurskiego.

Tekst Satyra stan wojenny na Sadurski.com od grudnia 2017

Zobacz też:
> Satyra stanu wojennego – historia pewnego rysunku