Kanał Elbląski ciekawostki

Kanał Elbląski ciekawostki i niezwykła historia kanału, gdzie „statki pływały ponad górami”. Co ma wspólnego Kanał Elbląski z Kanałem Morrisa w USA?

Kanał Elbląski i jego historia

Historia Kanału Elbląskiego w ciągu kilkudziesięciu ostatnich lat, obrosła w wiele niedomówień i nieścisłości. Sam Kanał doskonale broni się przed upływem czasu i do dziś jest sprawnym zabytkiem techniki. Najpoważniejsza nieścisłość, to narodowość projektanta i budowniczego Kanału. Jest nim Georg Jacob Steenke, po polsku: Jerzy Jakub. Nie był on narodowości holenderskiej, jak przez wiele lat pisało się o nim w polskiej literaturze. Uwierzono w to tak bardzo, że w roku 1986, gdy postawiono do tej pory poniewierany obelisk budowniczego, umieszczono na nim tłumaczenie holenderskie.Trudno się temu dziwić, skoro w materiałach z imprezy naukowej pod nazwą “International Seminar – European Workshop, PERSERVATION OF THE INDUSTRIAL HERITAGE – GDAŃSK OUTLOCK”, która odbyła się w Gdańsku 11-14 maja 1993 roku, znajdziemy taki fragment:

“Pierwszy projekt budowy kanału powstał w 1825 roku. Zrealizowano jednak projekt późniejszy z okresu 1837-1844, opracowany przez inż. A. Steenke, budowlanego radcę królewskiego (Holendra zmarłego w 1882 r.).”.

Warto zwrócić uwagę, że na oryginalnym obelisku zostało umieszczone tylko nazwisko budowniczego. Nasi fachowcy dodali mu pierwszą literę imienia, zresztą niewłaściwą. Po kilku latach została pracowicie wydłubana z obu tłumaczeń umieszczonych pod obeliskiem.

Ale największym osiągnięciem literackim poświęconym Kanałowi Elbląskiemu jest bez wątpienia publikacja „Powiat Elbląski, przyroda i historia, wydana (najprawdopodobniej) w roku 1999, a firmowana przez Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej. Na stronie 117, autorka (pozwolę sobie nie podawać jej nazwiska) pisze, opisując szlak wodny Elbląg – Ostróda: „Spośród tych pięciu pochylni mechanizm tylko jednej z nich jest napędzany prądem elektrycznym – w przypadku pozostałych wykorzystywana jest siła napędowa wody (…)”. Książkę tę trudno obecnie spotkać, czemu nie należy się dziwić – dziś należy zapewne do białych kruków.

Budowniczy Kanału Elbląskiego

Budowniczy Kanału Elbląskiego, Georg Jacob Steenke, urodził się w Królewcu 30 czerwca 1801 roku. W 1827 roku uzyskał tytuł „Mistrza Budowlanego” akademii berlińskiej. W 1836 roku awansował na stanowisko „Inspektora Grobli i Wałów” w Elblągu. W tym czasie były już tworzone projekty budowy Kanały Oberlandzkiego, łączącego Jezioro Druzno z Pojezierzem Iławskim. Parlament pruski, pod naciskiem ziemiaństwa, uchwalił w roku 1825 stosowną rezolucję. Największym problemem było pokonanie około 100-metrowej różnicy wysokości między jeziorem Druzno a jeziorem Piniewskim. Do prac przystąpiono 18 października 1844.

Steenke odbył wiele podróży służbowych w celu zapoznania się ze sposobami budowy urządzeń wodnych. Ale dopiero podróż w roku 1850, do New Jersey w USA, dała oczekiwane rezultaty. Tam konstruktor mógł zapoznać się z budową pochylni. Na Kanale Morrisa było ich aż 23, a dodatkowo jeszcze 35 śluz. Po powrocie do kraju opracował zmieniony model pochylni napędzanej kołem wodnym i zastosował go w praktyce, tworząc cztery pochylnie: Buczyniec, Kąty, Jelenie i Oleśnicę. Zostały zbudowane do roku 1860. Pochylnia Całuny Nowe powstała w latach 1874-81, w miejscu wybudowanych już wcześniej śluz komorowych. Późniejsze wybudowanie pochylni spowodowało zastosowanie innego napędu. Zamiast koła wodnego została użyta znacznie wydajniejsza turbina wodna.

Kanał Elbląski ciekawostki

Oficjalne otwarcie Kanału miało miejsce w dniu 31 sierpnia 1860 roku. W roku 1871 Steenke został honorowym obywatelem Zalewa. Podobnie został uhonorowany przez Elbląg i Miłomłyn. W 1872 ufundowano obelisk z okazji pięćdziesięciolecia pracy inż. Steenke. Został ustawiony 15 lipca tego roku na pochylni Buczyniec. Po wojnie był ukryty i pokazywany wybranym gościom. Wreszcie i dla niego nastały lepsze czasy. Powrócił na swoje dawne miejsce. Kanał Elbląski obronił się sam – działa do tej pory i to stanowi o genialności jego konstruktora. Jerzy Jakub Steenke zmarł w Elblągu, 22 kwietnia 1882 roku. Kanał, gdzie „statki pływały ponad górami” był uważany za jeden z trzech cudów Prus Wschodnich, obok wędrujących wydm Mierzei Kurońskiej i zamku w Malborku.

Budowniczy Kanału Elbląskiego obrał sobie za siedzibę miejsce, gdzie kanał łączy się z jeziorem Ruda Woda. W miejscowości Czupa (Zölp) wybudował dwór z wieżą i obszernym tarasem. Zgromadził tu materiały związane z budową i eksploatacją Kanału Elbląskiego. Było to miejsce odwiedzane przez wiele znanych osobistości. Budynek dworu nie zachował się do naszych czasów. Został spalony po roku 1945. Z całego założenia zachowane są częściowo budynki gospodarcze oraz strażnica kanałowa.

Kanał Elbląski współcześnie

W lipcu 2002 roku na Kanale Elbląskim nastąpiła przerwa w żegludze. Co się wydarzyło? Nastąpiło ukręcenie głównego wału napędowego przenoszącego napęd z koła wodnego na koła napędowe pochylni Oleśnica. Na szczęście był wał zapasowy i został wymieniony, a przerwa w żegludze trwała około trzech tygodni.

W dniu 21 lipca 2002 roku została przeprowadzona operacja wymiany wału. Warto zacząć przewidywać, że mogą ulec awarii następne pochylnie i zawczasu przygotować części zamienne.

Kanał Morrisa

Budowę Kanału Morrisa rozpoczęto w roku 1824. Spółka Morris Canal & Banking Company otrzymała pozwolenie na budowę od stanu New Jersey. Autorem wstępnego projektu był George Perrot Macculloch. Spółka dysponowała kapitałem 2 miliony dolarów, z czego tylko połowę przeznaczono na budowę kanału. Kanał, mający 109 mil długości, był najwyżej położonym kanałem na świecie. Wznosił się na wysokość 914 stóp (292,5 metry nad poziomem morza, od Jersey do jeziora Hopatcong, jego głównego źródła wodnego. W zachodnim odcinku, od rzeki Delaware do Philipsburga, opadał do 760 stóp (243,2 metry nad poziomem morza). Wstępne projekty nie przewidywały tak dużych różnic wysokości. Należałoby wybudować 200 śluz, aby kanał mógł funkcjonować.

Pod kierunkiem angielskiego inżyniera, Jamesa Ronwicka na kanale wykonano 34 śluzy i 23 pochylnie. Różnice poziomów na pochylniach wahają się od 35 do ponad 100 stóp (od 11 do ponad 32 metry). Całość prac zakończono w roku 1836. W latach 1850 – 1860 wymieniono oryginalne koła wodne, napędzające pochylnie na bardziej wydajne turbiny wodne. W roku 1850 tereny Kanału Morrisa odwiedził znany nam już Georg Jacob Steenke.

Przez krótki okres czasu Kanał Morrisa łączył kopalnie węgla Pensylwanii z rynkami Nowego Jorku i New Jersey. Po pięciodniowej podróży, w której siłę pociągową stanowiła najczęściej para mułów, ponad 70 ton węgla mogło być dostarczone na wschodnie wybrzeże USA.

Kanał, jako “ofiara kolei żelaznych” tracił powoli znaczenie i jego koniec nastąpił w roku 1929. Muzeum Kanału Morrisa znajduje się na terenie Stanowego Parku Hopatcong w Lending w stanie New Jersey.

Kanał Elbląski ciekawostki i historia: Jerzy Zaskiewicz
Na zdjęciu: Kanał Elbląski, łódź na pochylni

Zobacz też:
> Humor i dowcipy: DobryHumor.pl