Historia map i kartografii
Czas czytania:5 minut/y, 16 sekund/y
Ciekawostki o mapach i kartografii. Wszystko, co powinieneś wiedzieć: pierwsze mapy, odkrywanie świata, współczesne mapy
Co to jest mapa?
1) Mapa, to graficzny obraz powierzchni Ziemi lub jej części (także nieba lub innej planety). Wykonany w określonej skali (zmniejszeniu), przy użyciu umownych znaków graficznych.
2) Słowo mapa pochodzi od łacińskiego słowa mappa (obrus).
3) Mapy dzielą się na ze względu na treść, na mapy m.in. ogólnogeograficzne, topograficzne, społeczno gospodarcze, polityczno-administracyjne.
4) Ze względu na skalę, są mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000), mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000) i mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000). Są też inne podziały.
Najstarsze mapy świata
5) Rysunki powierzchni terenu wyryto kiedyś na kłach mamuta. Takie mapy znaleziono na terenie Moraw (miały ok. 24 tys. lat) i Ukrainy (11 tys. lat).
6) Za najstarszą mapę świata uważa się mapę mającą 13.600 lat. Przedstawia okolicę jaskini Abauntz (w pobliżu Nawarry, północna Hiszpania). Została wyryta na piaskowcu wielkości 17x12x2 cm. Odnaleziono ją w 1993 roku.
7) W tureckim mieście Çatalhöyük (250 km od Ankary) znaleziono plan miasta, namalowany na ścianie jednego z domów. Powstał ok. 10 tys. lat temu.
8) Znaleziona w Gar-Sur mapa powstałą na glinianej tablicy ok. 2250 r p.n.e. przedstawia m.in. bieg rzeki Eufrat.
9) Z map korzystano w starożytnej Babilonii (II w p.n.e.). W tym czasie istniały też wojskowe mapy chińskiej dynastii Han.
10) Najstarszą mapą która powstałą na papirusie, odkryto w 1820 roku. Znajduje się w Muzeum Egiptu w Turynie. Powstała w czasach faraona Ramzesa IV (1151-1145 p.n.e.) i przedstawia rozmieszczenia skał w okolicach ówczesnej kopalni złota oraz symbole topograficzne.
11) Do rozwoju kartografii w starożytnym Egipcie przyczyniło się powstanie ok. 320 r p.n.e. Szkoły Aleksandryjskiej. A egipskich map korzystali potem greccy kartografowie: Herodot i Ptolemeusz.
12) Mapa Ptolemeusza Geographica hypegezis powstała w latach 160-180 n.e. i przedstawiał cały znany wówczas świat. Jest jedną z pierwszych map świata.
Odkrywanie świata i mapy
13) Wiadomo, że starożytni Fenicjanie i Kartagiczńczycy tworzyli mapy żeglarskie. Niestety, nie zachowały się do dziś.
14) Niegdyś człowiek całe życie spędzał na niedużej przestrzeni. Dalsze wędrówki były spowodowane poszukiwaniem pożywienia. Zmieniło się to, gdy zaczęły powstawać mapy stworzone przez tych, którzy podróżowali i szkicowali charakterystyczne miejsca które zauważyli. Zmieniło się to wraz z odkryciami geograficznymi. XV i XVI wieku. Zaczęto tworzyć mapy, które miały pomóc kolejnym podróżnikom w dotarciu do tych samych miejsc.
15) Gdy Krzysztof Kolumb używając najlepszych znanych map popłynął 7400 km na zachód, nie dopłynął, tak jak zakładał, do Indii, lecz do wyspy Samana Cay (Wyspy Bahama). Okazało się, że ówczesne mapy miły wiele białych punktów, które należało uzupełnić.
16) Pierwsze mapy żeglarskie nie zawierały południków i równoleżników. Położenie względem kierunków świata wskazywała narysowana na mapie tzw. Róża Wiatrów.
Ciekawostki o mapach i kartografach
17) Piri Reis (właściwie: Piri Ibn Hadżi Memmed) żyjący w XV i XVI wieku, to osmański admirał (Reis), geograf i kartograf. Sporządził wiele dokładnych map (blisko 210), pod wspólnym tytułem Księga Mórz (Kitab-ı Bahriye). Niektóre mapy okazały się zagadkowe. Były na nich: Ameryka Północna i Południowa, Grenlandia i inne miejsca świata, nieznane ówczesnym kartografom.
18) W 1981 r. wśród pamiątek po zmarłym dr Hendonie Harrisie odnaleziono mapę świata sprzed 4 tysięcy lat. I są na niej dosyć dobre odwzorowanie zarysy obu Ameryk. Jeśli mapa jest autentyczna, może to skomplikować naszą wiedzę na temat przeszłości. Być może to jednak fake news, gdyż o wspomnianej chińskiej mapie, mało kto pisze.
19) Mapa Francji powstawała ponad 100 lat, między ok. 1670 a 1789 rokiem. Jej tworzenie zaczął włoski astronom Giovanni Domenico Cassini, a zakończył jego prawnuk. Mapa miała skalę 1:86400 i została wykonana ze 182. arkuszy. Po raz pierwszy w tej mapie wyrysowano ciągłymi liniami wysokość rzeźby terenu, co przyjęło się i jest używane do dziś.
20) Pierwsza drukowana mapa Europy Środkowej (w tym Polski) ukazała się w Rzymie, w 1507 roku. Przygotował ją Marco Beneventano, na podstawie mapy Franciszka Rosellego. Przed drukiem Bernard Wapowski (sekretarz króla Zygmunta Starego) naniósł jeszcze poprawki, m.in. dodał kilka miast. Wapowski stworzył własna mapę Polski (ukazała się drukiem w Krakowie, w 1526 roku), niestety nie dotrwała do naszych czasów.
21) W XIX wieku mapy służyły głównie oficerom różnych armii.
Mapy Polski
22) Pierwsza zachowana mapa Polski (Królestwa Polskiego) stworzona przez Polaka, została wydrukowana w Bazylei, prawdopodobnie w 1562 lub 1570 roku. Jej autorem był Wacław Grodecki. Jak na owe czasy, mapa była zaskakująco dokładna. Na mapie Lwów oznaczono jako Leopolis.
23) W 1715 r powstała mapa Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jej autorem jest kartograf Johann Baptiste Homann z Norymbergi.
24) Po odzyskaniu w 1918 r. niepodległości przez Polskę, postanowiono stworzyć aktualną mapę Polski. Sporządzono ją na podstawie dokumentacji kartograficznej otrzymanej od Niemiec i Austrii. Do 1939 roku na 482. arkuszach powstała mapa Polski, w skali 1:100.000.
25) W 1936 r. powstała mapa samochodowa Polski, na której naniesiono wszystkie drogi ówczesnej Polski.
26) W 1952 r. Ministerstwo Kolei wydało Schemat sieci kolejowej PKP. Widać na nim gęstą sieć torów kolejowych na ziemiach dawnego zaboru pruskiego i znacznie rządzą sieć na terenie dawnego zaboru rosyjskiego.
Współczesne mapy
27) Do rozwoju kartografii przyczynił się flamandzki geograf i kartograf Gerard Merkator (1512-1594). Jest on uważany za ojca współczesnej kartografii. Na jednej z jego map z 1554 r były ziemie polskie. Mapa ta powstała na podstawie mapy wspomnianego już Bernarda Wapowskiego.
28) Szybki rozwój kartografii i tworzenie dokładnych map związany jest z wynalezieniem fal radiowych, fotografii oraz lotnictwa. Wcześniej rysowano mapy dzięki fotografiom lotniczym, a obecne mapy kreśli się na podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych.
29) Obecnie korzystamy głównie z interaktywnych map Google Maps, wykorzystując do tego komputery i inne urządzenia podłączone do Internetu. Dlatego papierowe, wielkopowierzchniowe rozkładane mapy z których korzystaliśmy jeszcze ok. 20 lat temu, wydają się niepraktyczne.
Ciekawostki o mapach, historia kartografii: (c) Sadurski.com
Zobacz też:
> Książki – ciekawostki
> Latarnie morskie
> Lodowce
