W pustyni i w puszczy – jak powstała książka?

W maksymalnym skrócie, skondensowane informacje na temat wszystkiego, co powinieneś wiedzieć na temat powieści Henryka Sienkiewicza “W pustyni i w puszczy”

Kim był Henryk Sienkiewicz

Powieściopisarz, nowelista, dziennikarz, publicysta. Pierwszy polski laureat literackiej Nagrody Nobla (1905), wielbiony przez Polaków za budzenie poczucia narodowej wspólnoty i patriotycznego ducha. Miał ogromny autorytet. Urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, zmarł 15 listopada 1916 roku w Vevey w Szwajcarii.

Geneza powstania “W pustyni i w puszczy”

W chwili rozpoczęcia pisania powieści “W pustyni i w puszczy” Henryk Sienkiewicz uchodził za jednego z najpopularniejszych pisarzy świata. Miał za sobą 40 lat doświadczeń z pracy literackiej, jego powieści przetłumaczono na 30 języków i drukowano je w rekordowych wówczas nakładach. Czuł się przemęczony i wyeksploatowany, poszukiwał nowego wyzwania. Poza tym miał swój “dołek”, chude lata. Po “Krzyżakach” (1900) nie napisał kolejnych wyjątkowych powieści. Kolejne książki (“Na polu chwały”, “Wiry) nie były już sukcesami, a “Legionów” nigdy nie dokończył. Miał na utrzymaniu dwójkę dzieci, od 5 lat był wdowcem, nie mógł zdobyć stałej pracy.

Pragnął napisać coś, co spodoba się i starszym i młodszym czytelnikom. Był zafascynowany książką i sukcesem znanej wtedy “Księgi dżungli” autorstwa Rudyard Kipling. Kulisy tego okresu twórczości Sienkiewicza opisał Wiesław Kot, w książce “W pustyni i w puszczy. Prawda i legenda” (G&P, 2001).

Zaplanowany sukces “W pustyni i w puszczy”

Obecnie można powiedzieć, że sukces przyszłego hitu był starannie przygotowany marketingowo. Początkowo (rok 1910) powieść była drukowana w prasie. W “Kurierze Warszawskim” (pierwszy odcinek: 27 października 1909), nieco później też w “Dzienniku Poznańskim”, “Słowie Polskim” oraz w ukazującym się w USA “Dzienniku Chicagowskim”.

Książka “W pustyni i w puszczy”

Pierwsze egzemplarze książki “W pustyni i w puszczy” ukazały się przed wigilią, w grudniu 1911 roku i momentalnie stały się hitem jako prezent kupowany pod choinkę.

Czy Sienkiewicz był w Afryce?

Sienkiewicz odwiedził Afrykę. Przybył tu jesienią 1890 r. i był tu przez rok. Pracował wówczas w redakcji gazety “Słowa”, która zaproponowała mu wyjazd w celu napisania reportaży.

Jak wiemy z listów Sienkiewicza, pomysł na podróż do Afryki zrodziła się w 1890 podczas jego zimowego pobytu w Paryżu i Biarritz. Pisarz liczył na zarobek, do tego mógł potem liczyć na większy autorytet na “salonach Warszawy”.

W tamtych czasach jeśli już ktoś z Polski podróżował do Afryki, to przede wszystkim do Egiptu. Pamiętajmy, że takie podróży trwały dużo czasu, bo nie latano samolotami. Na eskapady jeszcze dalsze, w głąb Afryki raczej nikt się nie zapuszczał. Dlatego “Słowo” uznało, że czytelników z Polski zainteresują korespondencje Sienkiewicza.

W Afryce pisarz odwiedził m.in. Kair (był tu przez kilka tygodni), Port Said i Suez. W el-Fajum brał udział w polowaniach, podczas tej podróży nabawił się febry (to doświadczenie opisze potem w powieści). [Więcej o podróży do Afryki – poniżej]. Podczas podróży napisał “Listy z Afryki“, choć dużą ich część napisał już po powrocie do Polski. Sienkiewicz był zafascynowany Afryką. Przez kolejne dwie dekady dojrzewała w nim myśl, aby akcja jednej z jego powieści toczyła się na “czarnym lądzie”.

Skąd pomysł na “W pustyni i w puszczy”?

W głowie Sienkiewicza już w Afryce zrodził się pomysł na książkę, której bohaterami będą chłopiec Polak i dziewczynka Angielka. W której będą Beduini, Arabowie, Murzyni – ludożercy, także słonie, krokodyle, lwy i hipopotamy. Pisał o tym w listach do innych. Zanim napisał “W pustyni i w puszczy”, musiało upłynąć kolejnych 20 lat.

Skąd tytuł “W pustyni i w puszczy”?

Roboczym tytułem powieści podróżniczo-przygodowej Sienkiewicza były “Przygody dwojga dzieci w środkowej Afryce”. Na szczęście potem powstał łatwiejszy do zapamiętania tytuł: “W pustyni i w puszczy”.

Skąd wzięła się Nel?

Sienkiewicz w swoim dorobku literackim miał już postacie dziecięce i młodzieżowe (np. nowele Janko Muzykant i Orso). Chciał, aby to, co pisze było autentyczne, dlatego korzystał z konsultacji. Jedną z “ekspertek” była 9-letnia wówczas Wanda Ulanowska, przybrana córka profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Bolesława Ulanowskiego (1860-1919), prywatnie przyjaciela Sienkiewicza. To właśnie ona stała się pierwowzorem postaci Nel (Nelly Rawlison). Już po ukazaniu się powieści, Sienkiewicz przesyłał jej czekoladki, załączając bilecik z podpisem “Staś Tarkowski”. Do swej śmierci pisarz korespondował z (potem już dorosłą) Wandą.

Skąd wziął się Staś?

Dlaczego bohater “W pustyni i w puszczy” został nazwany Staś Tarkowski? W 1908 r. Sienkiewicz z żoną mieszkał w Rudawie (obecnie woj. małopolskie). Codziennie rano przynosił im świeże mleko chłopak, Staś Tarkowski.

Gdzie powstawała powieść “W pustyni i w puszczy”?

Henryk Sienkiewicz swoją powieść pisał w szeregu miejsc, nie tylko w Polsce. Pisał ją w uzdrowisku Baden pod Zurychem w Szwajcarii, gdzie leczył się z nabytej w Afryce malarii (jak twierdził, pisanie „przychodzi mi względnie łatwo”). Także w Oblęgorku (niżej więcej informacji), w Warszawie i w Krakowie. Pisał w miastach Włoch, po których podróżował, w Wiedniu i w Paryżu.

Kulisy powstawania “W pustyni i w puszczy” oraz ciekawostki

♠ Początkowo miał ukazać się nieduży tomik, jednak w trakcie pisania powieść rozrosła się do dwóch tomów. To nawet logiczne – pierwsza część fabuły toczy się w pustyni, druga – w puszczy.

♠ Przed podróżą do Afryki do Sienkiewicza pisał listy francuski kardynał Charles Lavigerie. Miał nadzieję, że pisarz stworzy powieść piętnującą niewolnictwo. Sienkiewicz wybrał jednak temat znacznie lżejszy.

♠ Poza Mahdim, przywódcą powstania przeciwko Brytyjczykom, wszystkie inne postacie pojawiające się w książce są fikcyjne.

♠ Uważa się, że literackim pierwowzorem Kalego w “W pustyni i w puszczy” był Piętaszek z powieści Daniela Defoe “Przypadki Robinsona Crosoe”.

♠ Okres wydania “W pustyni i w puszczy”, to okres narodzin polskiego skautingu. Nic więc dziwnego, że postać Stasia Tarkowskiego mającego cechy idealnego skauta, stała się ówczesnym idolem polskich skautów. Jedynym zarzutem stawianym pisarzowi po napisaniu powieści był taki, że po raz kolejny stworzył idealną, krystaliczną postać.

♠ W okresie legionów Piłsudskiego zarzucano Sienkiewiczowi popieranie brytyjskiego imperializmu i nierozumienie niepodległościowych dążeń ludów afrykańskich. Fala krytyki zakończyła się dopiero w połowie lat 50. XX wieku i nie zaszkodziła powieści.

♠ W połowie lat 30. XX wieku powieść “W pustyni i w puszczy” była w pierwszej dziesiątce rankingów poczytności w Polsce. W 1982 r. młodzi czytelnicy czasopisma “Płomyk” uznali, że na bezludną wyspę wzięliby “W pustyni i w puszczy”.

♠  W 1993 r. ukazała się książka Wojciecha Sambory „Powrót do Afryki” z podtytułem: „Dalsze losy bohaterów „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza”.

Sukces, który zamknął karierę

“W pustyni i w puszczy”, powieść literacko bardzo udana i wielki sukces literacki oraz wydawniczo-marketingowy, zamknęła wielką literacką karierę Sienkiewicza. Nie napisał już znaczących powieści; 2 lata później ukazały się “Legiony”. Zmarł 5 lat po wydaniu “W pustyni i w puszczy”.

Henryk Sienkiewicz – pobyt w Afryce i afrykańskie kłopoty Sienkiewicza

Faktycznym sponsorem podróży Sienkiewicza do Afryki był Jan Witold Emanuel Tyszkiewicz z Waki (obecnie część Wilna). Do z jego synem Janem (wtedy lat 23) Sienkiewicz miał odbyć podróż. Obaj panowie szybko się zaprzyjaźnili.

Podróż Henryka Sienkiewicza do Afryki nie odbyła się bez przeszkód i komplikacji. Po dotarciu do Afryki, schorowany Sienkiewicz (miał wrzód na gardle) przegapił statek do Zanzibaru (wschodnie wybrzeże Afryki), a następny był dopiero za miesiąc. Miał więc miesiąc na zwiedzenie Egiptu (Kair, Aleksandria, Giza, Fajum). Poza tym oraz panowie z Kairu popłynęli niemieckim statkiem wojskowym do miasta portowego Suez, a potem do Zanzibaru. Stąd mieli pojechać na polowania w głąb lądu, ale wybuchło powstanie Masajów przeciw Anglikom. Dlatego zaplanowane polowanie na antylopy, hipopotamy i krokodyle nie było udane. W miejscowości Gugurumu, pisarz zachorował na febrę i musiał wracać. Do Kairu wrócił z hrabią Janem 3 kwietnia statkiem linii „Messageries Maritimes”. Potem w Egipcie spędzali czas z wypoczywającymi tu Polakami, także z austriackim konsulem Neumanem, którego żona była badaczką i miłośniczką Egiptu. Febra Sienkiewicza spowodowała, że musiał skrócić podróż i wrócić do Europy.

> Ciekawostki o zwierzętach Afryki

Filmy „W pustyni i w puszczy”

Powieść dwukrotnie w Polsce sfilmowano. W 1973 przez Władysława Ślesickiego (w rolach głównych Tomasz Mędrzak i Monika Rosca) oraz w 2001 przez Gavina Hooda (w rolach głównych Adam Fidusiewicz jako Staś i Karolina Sawka jako Nel). W obu przypadkach z nakręconego materiału powstały nie tylko filmy fabularne, ale też seriale telewizyjne. Wersja z 1974 roku jest bliższa pierwowzorowi literackiemu.

Sienkiewicz i Oblęgorek

Oblęgorek, to wieś w województwie świętokrzyskim, położona 18 km na północny zachód od Kielc. Znajduje się tu Muzeum Henryka Sienkiewicza, będące oddziałem Muzeum Narodowego w Kielcach. We wsi znajduje się Muzeum Henryka Sienkiewicza – oddział Muzeum Narodowego w Kielcach.

W 1900 r. społeczeństwo polskie ufundowało Henrykowi Sienkiewiczowi majątek w Oblęgorku. Było to w 25-lecie pracy literackiej pisarza, a akt notarialny wręczono mu 22 grudnia 1900 r.

Dla ówcześnie żyjących Polaków Sienkiewicz był ikoną, wieszczem. Kochano go, bo był autorem Trylogii („Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”, „Quo vadis” oraz „Krzyżaków” – że wymienimy tylko te najgłośniejsze). Dworek zaprojektował Hugon Kuder. Sienkiewicz mieszkał tu latach 1902-1914, głównie w okresie letnim. Po jego śmierci mieszkała tu jego żona Maria i syn Henryk Józef, do 1944 r. W 1958 r. dzieci Henryka Sienkiewicza podarowały państwu dworek, w którym wkrótce powstało Muzeum Henryka Sienkiewicza. Obecnie na parterze Muzeum odtworzony jest wygląd i wystrój pomieszczeń z czasów gdy mieszkał tu pisarz, a na piętrze jest poświęcona mu wystawa.

Sienkiewicz – podróżnik

Henryk Sienkiewicz wciąż coś pisał, ale też wciąż podróżował. “Listy z podróży do Ameryki” to wynik jego podróży po Ameryce, podobnie jak wspomniane już “Listy z Afryki”, które powstały w Afryce. Pisarz odwiedził też Anglię (m.in. Londyn), Włochy (m.in. Rzym, Neapol), przez rok przebywał w Paryżu. Był w Bukareszcie, Warnie, Atenach, Konstantynopolu, odwiedził też kilka innych krajów. Dużo podróżował też po Polsce.

Tekst: (c) Sadurski.com

Zobacz też:
> Baobab afrykański – ciekawostki, Staś i Nel

Ta strona odpowiada m.in. na pytania:
– Jakie były okoliczności powstania W pustyni i w puszczy?
– Jakie były okoliczności powstania W pustyni i w puszczy?
– Jak powstała książka W pustyni i w puszczy?
– Dlaczego Sienkiewicz napisał W pustyni i w puszczy?
– Kiedy napisano W pustyni i w puszczy?
– Kiedy została wydana książka w Pustyni i w puszczy?
– Podróż Henryka Sienkiewicza do Afryki i inne podróże Henryka Sienkiewicza
– Czy znasz twórczość Henryka Sienkiewicza?

Ilustracje na tej stronie:
– Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku. Lorencja / Wikipedia
– Aleksander Regulski, grafika przedstawiająca Henryka Sienkiewicza, Tygodnik Ilustrowany 1884, nr 92 / Wikipedia
– Kazimierz Mordasewicz, portret Henryka Sienkiewicza, 1899 / Wikipedia