Od smartfona po operacje plastyczne. Nałogi XXI wieku

Uzależnienia (nałogi) są jednym z największych wyzwań współczesnego świata. Wraz z rozwojem technologii, zmianami społecznymi i globalizacją, także nałogi zmieniają się. W 2025 roku problem uzależnienia dotyka miliardów ludzi na świecie, generując ogromne koszty zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Analizujemy najczęstsze uzależnienia współczesności – od wódki, narkotyków i papierosów po mniej oczywiste, jak hazard i media społecznościowe. Przybliżamy też rzadkie, zaskakujące uzależnienia, o których mało kto słyszał

Alkohol. Wódka i inne trunki

Alkohol pozostaje jednym z najpowszechniejszych uzależnień na świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w 2023 roku około 2,3 miliarda ludzi regularnie spożywało alkohol, a 283 miliony zmagały się z zaburzeniami związanymi z jego nadużywaniem. Wódka, ze względu na wysoką zawartość alkoholu (zwykle 40%) i dostępność, jest szczególnie popularna w krajach Europy Wschodniej, w tym w Polsce, gdzie konsumpcja na mieszkańca wynosi około 10 litrów czystego alkoholu rocznie.

Uzależnienie od alkoholu ma dewastujący wpływ na zdrowie – powoduje marskość wątroby, choroby serca i nowotwory, odpowiadając za 5,1% globalnych zgonów rocznie. Społecznie prowadzi do przemocy domowej, wypadków drogowych (np. 30% śmiertelnych kolizji w USA w 2023 roku miało związek z alkoholem) i rozpadu rodzin. Ekonomicznie kosztuje gospodarki setki miliardów dolarów – w USA szacuje się go na 250 miliardów dolarów rocznie.

Dlaczego alkohol jest tak powszechny? Dostępność, akceptacja społeczna i marketing (np. reklamy piwa podczas wydarzeń sportowych) odgrywają kluczową rolę. Wódka, jako tani i mocny trunek, jest szczególnie problematyczna w krajach o niższych dochodach, gdzie leczenie uzależnień jest ograniczone.

Narkotyki. Od opioidów po syntetyki

Narkotyki to kolejny globalny problem. W 2023 roku ONZ szacowała, że 275 milionów ludzi używało nielegalnych substancji, a 36 milionów zmagało się z uzależnieniem. Najpopularniejsze są marihuana (200 milionów użytkowników), opioidy (60 milionów) i metamfetamina (30 milionów). W USA kryzys opioidowy, napędzany lekami na receptę jak oksykodon i fentanylem, zabił ponad 100 000 osób w 2023 roku – więcej niż w wypadkach drogowych i strzelaninach razem wziętych.

W Europie, w tym w Polsce, rośnie popularność syntetycznych narkotyków, takich jak mefedron czy MDMA. Są tanie, łatwe do wyprodukowania i dostępne na czarnym rynku. Uzależnienie od narkotyków niszczy układ nerwowy, prowadzi do psychoz, przedawkowania i wykluczenia społecznego. Koszty leczenia i walki z handlem narkotykami sięgają w skali globalnej 200 miliardów dolarów rocznie.

Przyczyny? Bieda, stres, presja społeczna i stosunkowo łatwy dostęp. W krajach rozwiniętych problemem jest też nadużywanie leków na receptę, które często stają się furtką do cięższych narkotyków.

Najczęstsze uzależnienia. Papierosy i nikotyna

Palenie tytoniu, choć w niektórych krajach traci popularność, pozostaje jednym z najczęstszych uzależnień. WHO podaje, że w 2023 roku 1,1 miliarda ludzi paliło papierosy, a 8 milionów umarło z powodu chorób związanych z tytoniem (np. rak płuc, choroby serca). W Polsce pali około 24% dorosłych, co plasuje kraj powyżej średniej UE.

Nikotyna, główny składnik tytoniu, uzależnia fizycznie i psychicznie, aktywując układ dopaminowy w mózgu. Współczesnym trendem są e-papierosy i podgrzewacze tytoniu (np. IQOS), które w 2023 roku używało 80 milionów ludzi. Choć promowane jako „zdrowsza alternatywa”, badania z 2024 roku wskazują, że ich użytkownicy są równie narażeni na uzależnienie, a długoterminowe skutki zdrowotne pozostają niejasne.

Koszty palenia są ogromne – w USA to 300 miliardów dolarów rocznie na leczenie i utratę produktywności. Walka z nałogiem utrudniana jest przez lobbying przemysłu tytoniowego, który wydaje miliardy na marketing.

Hazard. Adrenalina zamiast substancji

Hazard to jedno z najszybciej rosnących uzależnień behawioralnych. W 2023 roku globalny rynek hazardowy wart był 500 miliardów dolarów, napędzany kasynami online i zakładami sportowymi. W Polsce problem dotyka około 2% populacji (około 750 000 osób), a w USA szacuje się, że 10 milionów ludzi ma problem z hazardem.

Uzależnienie od hazardu nie wymaga substancji – opiera się na dreszczyku emocji i nadziei na wygraną. Aktywuje te same obszary mózgu co narkotyki, prowadząc do kompulsywnego grania, długów i bankructw. W dobie Internetu dostępność hazardu (np. aplikacje bukmacherskie) zwiększa ryzyko, szczególnie wśród młodych ludzi. Koszty społeczne obejmują rozpad rodzin i przestępczość – w USA hazardziści tracą rocznie 100 miliardów dolarów.

Media społecznościowe i technologia. Cyfrowy nałóg

W 2025 roku jednym z najpowszechniejszych uzależnień jest nadużywanie technologii, zwłaszcza mediów społecznościowych. Według danych z 2024 roku, 4,9 miliarda ludzi korzysta z platform takich jak Instagram, TikTok czy X, spędzając średnio 2,5 godziny dziennie przed ekranami. W Polsce 60% młodzieży deklaruje, że nie może oderwać się od smartfona.

Uzależnienie od mediów społecznościowych opiera się na dopaminie – lajki, komentarze i powiadomienia działają jak nagrody. Skutki? Pogorszenie zdrowia psychicznego (depresja, lęki), spadek produktywności i izolacja społeczna. Badania z 2023 roku pokazują, że 10% użytkowników spełnia kryteria uzależnienia behawioralnego. Firmy technologiczne, zarabiające na reklamach (globalnie 200 miliardów dolarów rocznie), projektują aplikacje tak, by maksymalizować czas spędzony online.

Inne powszechne uzależnienia

Oprócz wymienionych wyżej, współczesny świat zmaga się też z innymi uzależnieniami:

Jedzenie

Otyłość dotyka 650 milionów ludzi (WHO, 2023), a kompulsywne objadanie się, zwłaszcza przetworzoną żywnością, jest uznawane za nałóg behawioralny.

Kawa

Kofeina, spożywana przez 80% dorosłych na świecie, powoduje fizyczne uzależnienie u milionów osób, choć skutki są łagodniejsze.

Por*ografia

W 2023 roku 35% internautów regularnie oglądało treści por*ograficzne, a 5% wykazywało objawy uzależnienia, co wpływa na relacje i zdrowie psychiczne.

Rzadkie i zaskakujące nałogi

O ile powyższe uzależnienia są dobrze znane, istnieją też mało powszechne, zaskakujące nałogi, które mogą wywołać u nas zadziwienie.

Tanoreksja: Uzależnienie od opalania się, dotykające głównie młodych kobiet w krajach zachodnich. Osoby te obsesyjnie korzystają z solariów, narażając się na raka skóry. W USA odnotowano kilka tysięcy przypadków rocznie.

Pica: Kompulsywne jedzenie niejadalnych rzeczy, np. ziemi, kredy czy szkła. Dotyka głównie dzieci i kobiety w ciąży, ale w rzadkich przypadkach staje się nałogiem dorosłych. Przyczyny są psychologiczne i biologiczne (np. niedobory minerałów).

Uzależnienie od operacji plastycznych: W 2023 roku w Korei Południowej i USA odnotowano przypadki osób, które przeszły dziesiątki zabiegów (np. Jocelyn Wildenstein, „Kobieta-Kot”), wydając miliony dolarów w pogoni za „idealnym wyglądem”.

Nomofobia: Strach przed brakiem dostępu do telefonu. Badania z 2024 roku wskazują, że 66% ludzi odczuwa lęk, gdy bateria smartfona się wyczerpuje, a u niektórych przeradza się to w kompulsywne sprawdzanie urządzenia.

Uzależnienie od wąchania benzyny: Rzadkie, ale udokumentowane w ubogich regionach (np. Indie, Afryka). Daje krótkotrwały „haj”, ale prowadzi do uszkodzenia mózgu, a nawet śmierci.

Walka z nałogami w XXI wieku

Uzależnienia współczesnego świata są różnorodne – od tradycyjnych substancji, jak wódka czy papierosy, po nowoczesne pułapki, jak media społecznościowe. Ich skala i skutki są ogromne: WHO szacuje, że nałogi odpowiadają za 11% globalnych zgonów rocznie, a koszty ekonomiczne przekraczają 1 bilion dolarów. Walka z nimi wymaga edukacji, regulacji (np. podatki na alkohol i tytoń) i wsparcia psychologicznego.

Rzadkie nałogi, choć mniej powszechne, pokazują, jak złożona jest ludzka psychika. Od tanoreksji po picę – każdy przypadek przypomina, że uzależnienie może przybrać nieoczekiwaną formę. W erze technologii i konsumpcji kluczowe jest zrozumienie, co nami kieruje, i szukanie równowagi w świecie pełnym pokus.

Najczęstsze uzależnienia: (c) Sadurski.com / GR

Zobacz też:
>
>