Anatomia i objawy – gdzie są ślinianki i jak dają o sobie znać?
Mamy sześć dużych gruczołów ślinowych. Tworzą trzy symetryczne pary oraz setki mikroskopijnych. Najczęściej sprawiające problemy:
- Ślinianki przyuszne (przyusznice): Największe ze wszystkich. Zlokalizowane na policzkach, tuż przed i nieco poniżej uszu. Jeśli przechodziłeś świnkę, to właśnie te gruczoły były obrzęknięte.
- Ślinianki podżuchwowe: Znajdują się głębiej, pod kątem żuchwy. Można je wyczuć, wciskając palce pod dolną krawędź kości żuchwy.
- Ślinianki podjęzykowe: Najmniejsze z dużych gruczołów. Leżą w dnie jamy ustnej, tuż pod językiem.
Gdy w którejś z tych lokalizacji powstaje stan zapalny, organizm wysyła charakterystyczny zestaw sygnałów. Klasyczna triada objawów:
- Ból i obrzęk: Twardy, bolesny przy dotyku obrzęk lub guz. Może mu towarzyszyć zaczerwienienie skóry. Charakterystyczna cecha: ból i obrzęk nasilone tuż przed posiłkiem i w trakcie. Na widok jedzenia gruczoł odruchowo próbuje wyprodukować dużą ilość śliny. Jeśli jej odpływ jest zablokowany, ciśnienie wewnątrz ślinianki gwałtownie rośnie.
- Zaburzenia w wydzielaniu śliny: Mogą wystąpić dwa problemy. Z jednej strony dokuczliwa suchość w ustach (kserostomia), jeśli gruczoł nie produkuje wystarczającej ilości śliny. Z drugiej, jeśli doszło do zakażenia bakteryjnego, pacjent może odczuwać w ustach nieprzyjemny, ropny lub słony posmak.
- Objawy ogólnoustrojowe: Zwłaszcza w przypadku ostrego zapalenia bakteryjnego gorączka, dreszcze i ogólne złe samopoczucie.
Do innych symptomów należą trudności w szerokim otwieraniu ust (szczękościsk), a w przypadku zapalenia ślinianki przyusznej – ból promieniujący do ucha i skroni.
Infekcje wirusowe i bakteryjne
Skoro znamy objawy, zastanówmy się, co może być ich przyczyną. Najczęściej za zapalenie ślinianek odpowiadają infekcje. Podzielmy je na dwie grupy.
Infekcje wirusowe: To klasyczna przyczyna, zwłaszcza u dzieci. Wirusy drogą kropelkową docierają do ślinianek, wywołują stan zapalny.
- Świnka (nagminne zapalenie przyusznic): Najbardziej znany przykład. Wywołuje ją wirus i najchętniej atakuje ślinianki przyuszne. Dzięki powszechnym szczepieniom MMR jest to dziś choroba rzadka.
- Inne wirusy: Wiele innych, powszechnych wirusów również może zaatakować ślinianki. Należą do nich wirusy grypy i paragrypy, wirusy Coxsackie (odpowiedzialne m.in. za chorobę bostońską), wirus Epsteina-Barr (wywołujący mononukleozę) czy cytomegalowirus (CMV).
Infekcje bakteryjne: Mechanizm rozwoju zapalenia bakteryjnego jest inny. Dochodzi do niego najczęściej, gdy mamy zablokowany odpływ śliny z gruczołu. Bakterie naturalnie bytują w jamie ustnej (najczęściej gronkowce i paciorkowce). Wykorzystują tę sytuację i „wędrują” wstecznie, w górę przewodu wyprowadzającego ślinianki. Docierają do gruczołu i wywołują w nim ropne, bolesne zapalenie. Do czynników ryzyka należą przede wszystkim odwodnienie, zła higiena jamy ustnej, podeszły wiek oraz ogólne osłabienie organizmu.
Kamica ślinianek – jeżeli problem tkwi w środku
To najczęstsza mechaniczna przyczyna zapalenia ślinianek, zwłaszcza podżuchwowych. Kamica ślinianek (Sialolithiasis) tworzy wewnątrz przewodu wyprowadzającego twardy złóg mineralny, zwany potocznie „kamieniem”. Powstaje e zagęszczonej śliny i soli wapnia. Działa jak korek w rurze – skutecznie blokuje odpływ śliny.
Objawy kamicy są niezwykle charakterystyczne. Tzw. „kolka ślinowa”. Nagły, bardzo silny i bolesny obrzęk gruczołu pojawia się gwałtownie podczas jedzenia, a nawet na samą myśl o nim. Ból jest tak silny, że uniemożliwia kontynuowanie posiłku. Po kilkudziesięciu minutach lub kilku godzinach, gdy produkcja śliny ustaje, obrzęk i ból powoli, samoistnie ustępują. Cykl powtarza się przy każdym posiłku.
Dlaczego kamica najczęściej dotyczy ślinianki podżuchwowej? Wynika to z jej anatomii. Przewód jest długi, kręty i biegnie „pod górę”, a produkowana ślina gęstsza i bogatsza w wapń. Należy pamiętać, że długotrwały zastój śliny spowodowany przez kamień jest idealnym środowiskiem dla rozwoju wtórnej infekcji bakteryjnej.
Choroby autoimmunologiczne i inne czynniki
Czasem zapalenie ślinianek przechodzi w przewlekły, tlący problemem. W takich sytuacjach należy wziąć pod uwagę inne, rzadsze przyczyny.
Choroby autoimmunologiczne: To grupa schorzeń, gdzie nasz własny układ odpornościowy, z nie do końca poznanych przyczyn, zaczyna atakować i niszczyć tkanki własnego organizmu.
- Zespół Sjögrena: Choroba najczęściej dotyka kobiety w średnim wieku. Układ odpornościowy atakuje gruczoły wydzielania zewnętrznego, przede wszystkim ślinowe i łzowe.
- Inne choroby: Przewlekłe zapalenie ślinianek może towarzyszyć również reumatoidalnemu zapaleniu stawów (RZS) i toczniowi rumieniowatemu układowemu.
Pozostałe przyczyny: Do rzadszych czynników należą pozapalne zwężenia przewodów wyprowadzających, ucisk na gruczoł z zewnątrz (np. przez rosnący guz) oraz uszkodzenie ślinianek w wyniku radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów głowy i szyi.
Wielki imitator – dlaczego zapalenie ślinianek mylimy z innymi problemami
Ból i obrzęk w okolicy policzka, kąta żuchwy, dna jamy ustnej to objawy bardzo niespecyficzne. Mogą być powodowane przez wiele różnych schorzeń, a zapalenie ślinianek jest tylko jednym z „podejrzanych”. Dlatego potrzebujemy profesjonalnej diagnostyki. Samodzielne stawianie diagnozy na podstawie informacji z internetu jest niebezpieczne.
Objawy zapalenia ślinianek mogą łudząco imitować:
- Zapalenie węzłów chłonnych.
- Problemy stomatologiczne (ropień od zęba trzonowego).
- Zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego.
- Zapalenie ucha zewnętrznego lub środkowego.
- Guzy (każdy niebolesny, twardy, nieustępujący guzek wymaga pilnej diagnostyki onkologicznej).
Diagnostyka – lekarz odkrywa prawdę
Jak w tym gąszczu możliwości lekarz dochodzi do prawidłowej diagnozy? Prosty proces oparto na kilku kluczowych elementach.
- Dokładny wywiad i badanie fizykalne: To absolutna podstawa. Lekarz zapyta o charakter objawów (zwłaszcza o związek z posiłkami), czas trwania i choroby towarzyszące. Następnie dokładnie zbada obrzękniętą okolicę, oceni konsystencję, bolesność i wygląd skóry. Zbada również jamę ustną, poszuka zaczerwienienia i ropnej wydzieliny w ujściach przewodów ślinowych.
- USG ślinianek: To najważniejsze, najszybsze, całkowicie bezbolesne i nieinwazyjne badanie obrazowe. Za pomocą aparatu USG lekarz w czasie rzeczywistym ogląda strukturę gruczołu, ocenia wielkość, a co najważniejsze – wykrywa obecność kamieni, torbieli, ropni, podejrzanych guzów.
- Badania zaawansowane: W rzadkich, niejednoznacznych przypadkach, lekarz zleca tomografię komputerowę (TK) lub rezonans magnetyczny (MR). W diagnostyce i leczeniu kamicy coraz większą rolę odgrywa sialoendoskopia, czyli wziernikowanie przewodów ślinowych za pomocą miniaturowego endoskopu.
- Badania krwi: W przypadku podejrzenia ostrej infekcji, lekarz zleci badania krwi (morfologia, CRP).
Leczenie zachowawcze – początek drogi do zdrowia
W większości przypadków zapalenia ślinianek, zwłaszcza o podłożu wirusowym lub w początkowej fazie zapalenia bakteryjnego, leczenie rozpoczynamy od metod zachowawczych. Można je stosować również w domu jako wsparcie terapii.
- Nawadnianie: To absolutna podstawa. Należy pić duże ilości płynów (2-3 litry dziennie).
- Stymulacja wydzielania śliny: Pomaga mechanicznie „wypłukać” zalegającą wydzielinę lub małe kamienie. Ssanie kwaśnych cukierków, plasterków cytryny lub żucie gumy.
- Ciepłe, wilgotne okłady i delikatny masaż: Aplikowanie ciepłych okładów na obrzęknięty gruczoł i jego delikatny masaż w kierunku ujścia przewodu przynosi ulgę.
- Leki:
- Przeciwbólowe i przeciwzapalne: Preparaty dostępne bez recepty zmniejszą ból i gorączkę.
- Antybiotyki: Skuteczne tylko w przypadku infekcji bakteryjnej. Lekarz przepisuje je na podstawie obrazu klinicznego i wyników badań. Pamiętajmy, antybiotyki nie działają na wirusy!
Leczenie zabiegowe – gdy potrzebna interwencja
Jeśli leczenie zachowawcze zawodzi lub przyczyna problemu ma charakter mechaniczny, konieczna będzie interwencja zabiegowa.
W przypadku kamicy:
- Sialoendoskopia: Nowoczesna metoda. Przez naturalne ujście do przewodu ślinianki laryngolog wprowadza cieniutki endoskop z kamerą i kanałem roboczym. Ogląda przewód od środka, lokalizuje kamień i usuwa miniaturowymi kleszczami.
- Litotrypsja: W niektórych ośrodkach rozbijają kamienie za pomocą fal ultradźwiękowych.
- Klasyczna operacja: Zarezerwowana dla bardzo dużych kamieni, co nie da się usunąć endoskopowo.
W przypadku ropnia: Konieczne chirurgiczne nacięcie i drenaż.
W przypadku guzów lub całkowitego zniszczenia gruczołu: Chirurgiczne usunięcie całej ślinianki.
Nie lecz się sam! Najważniejsza prawidłowa diagnoza
Jak widać, ból i obrzęk w okolicy twarzy i szyi ma wiele przyczyn – od błahych po bardzo poważne. Samodzielne stawianie diagnozy jest niebezpieczne i opóźnia wdrożenie właściwego leczenia. Podstawą sukcesu jest zawsze prawidłowa diagnoza postawiona przez lekarza na podstawie dokładnego badania i, w razie potrzeby, badań obrazowych.
Kiedy ból i obrzęk szyi wymagają pilnej wizyty u lekarza?
- Obrzęk twardy, niebolesny i nie znika od kilku tygodni.
- Towarzyszy mu bardzo wysoka gorączka, dreszcze i silne osłabienie.
- Trudności z szerokim otwieraniem ust, połykaniem lub, co najgroźniejsze, z oddychaniem.
- Objawy gwałtownie się nasilają z godziny na godzinę.
- Masz silne podejrzenie, że przyczyną może być problem z zębem.
- Zawsze, gdy jesteś zaniepokojony swoim stanem lub stanem swojego dziecka.
Nasze ciało informuje nas, że coś jest nie tak. Musimy nauczyć się je prawidłowo odczytywać i reagować. Nie lekceważmy niepokojących objawów w okolicy twarzy i szyi. Konsultacja z lekarzem to nie oznaka mądrości, odpowiedzialności i troski o własne zdrowie.
Źródła:
Zapalenie ślinianek w Sadurski.com
Zobacz też:
>
>