Sieć tramwajowa w Polsce. Miasta, linie, ciekawostki

Tramwaje w Polsce to nie tylko praktyczny środek transportu, ale także ważny element historii i kultury miejskiej. Rozsiane po 32 miastach w 11 województwach, obsługiwane przez 16 przedsiębiorstw, tworzą złożoną sieć komunikacyjną, która łączy tradycję z nowoczesnością. Od tramwajów konnych w XIX wieku po współczesne, niskopodłogowe wagony, systemy tramwajowe odzwierciedlają rozwój urbanistyczny kraju. Największe sieci działają w Warszawie, Krakowie czy Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a najmniejsze, jak w Grudziądzu, zaskakują swoją funkcjonalnością. Wśród ciekawostek wyróżnia się turystyczny tramwaj konny w Mrozach, reaktywowana linia w Olsztynie czy szybkie tramwaje w Bydgoszczy. Przyjrzenie się polskiej sieci tramwajowej ujawnia fascynującą mozaikę faktów, liczb i historii

Rozmiar i różnorodność. Miasta z tramwajami

Polska sieć tramwajowa obejmuje 32 miasta w 11 województwach, co czyni ją jedną z bardziej rozwiniętych w Europie. Największe systemy działają w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Łodzi oraz w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, obejmującej 13 miast, takich jak Katowice, Chorzów czy Bytom. Warszawska sieć, najstarsza w kraju, rozpoczęła działalność w 1866 roku jako linia tramwaju konnego i dziś jest największa pod względem długości torów – w 2023 roku liczyła 324,8 km toru pojedynczego, obsługując około połowy populacji miasta. Kraków, z 82,2 km torów, i Wrocław, z 84 km, to kolejne wielkie systemy, które obsługują miliony pasażerów rocznie. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia wyróżnia się liczbą miast w jednym systemie – tramwaje łączą tu zarówno duże ośrodki, jak i mniejsze miejscowości, takie jak Świętochłowice czy Ruda Śląska.

Mniejsze miasta, takie jak Grudziądz, Elbląg czy Gorzów Wielkopolski, również utrzymują sieci tramwajowe, choć ich skala jest znacznie skromniejsza. Grudziądz, z zaledwie 9 km torowiska, jest najmniejszym miastem w Polsce z samodzielną siecią tramwajową. Wąskotorowe systemy, o rozstawie szyn 1000 mm, działają w pięciu miastach: Łodzi, Bydgoszczy, Toruniu, Grudziądzu i Elblągu. Pozostałe sieci, w tym dziewięć o standardowym rozstawie 1435 mm, stosują normalnotorowe tory, zgodne z kolejowymi standardami. Różnorodność systemów odzwierciedla lokalne uwarunkowania – od historycznych decyzji urbanistycznych po współczesne inwestycje wspierane funduszami unijnymi.

Długość linii i przystanki – infrastruktura

Łączna długość torowisk w Polsce jest trudna do precyzyjnego oszacowania, ze względu na różne metody liczenia – tor pojedynczy czy torowisko podwójne. Warszawska sieć, z 324,8 km toru pojedynczego, prowadzi pod tym względem, druga jest  Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia z około 160 km torowiska. Bydgoszcz, z 128,05 km linii, i Poznań, z 147,38 km toru pojedynczego, również należą do czołówki. Mniejsze systemy, jak Grudziądz (9 km) czy Elbląg (16 km), obsługują bardziej kompaktowe sieci, ale ich znaczenie dla lokalnych społeczności jest nieocenione. Szacuje się, że w całej Polsce długość torowisk przekracza 1000 km, co czyni tramwaje istotnym elementem transportu publicznego.

Liczba przystanków w polskich sieciach tramwajowych jest równie imponująca. W Warszawie, według danych Tramwajów Warszawskich z 2023 roku, istnieje ponad 600 przystanków, obsługujących 25 linii. W Krakowie liczba przystanków wynosi około 200, a w Poznaniu – blisko 150. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, z racji rozległości, może pochwalić się setkami przystanków, a dokładna liczba zależy od sposobu liczenia w poszczególnych miastach. Łącznie w Polsce liczba przystanków tramwajowych przekracza 3 tysiące, co odzwierciedla gęstość sieci i jej dostępność dla mieszkańców. Przystanki różnią się standardem – od nowoczesnych, z wiatami i elektronicznymi tablicami, po starsze, wymagające modernizacji, szczególnie w mniejszych miastach.

Tabor tramwajowy

Liczba wagonów tramwajowych w Polsce świadczy o skali inwestycji w transport publiczny. W 2023 roku Tramwaje Warszawskie dysponowały 772 wagonami, co czyni ich flotę jedną z największych w kraju. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia obsługuje około 300 wagonów, a Kraków i Wrocław po około 200. Bydgoszcz, z 11 liniami, eksploatuje około 100 wagonów, z czego 35 to nowoczesne modele Pesa Swing. Mniejsze systemy, jak Grudziądz, korzystają z kilkunastu wagonów, często starszych, choć w 2022 roku miasto wzbogaciło się o cztery niskopodłogowe tramwaje Moderus Beta. Szacunkowo w całej Polsce jeździ ponad 2000 wagonów tramwajowych, z czego coraz większy odsetek stanowią modele niskopodłogowe, dostosowane do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością.

Modernizacja taboru przyspieszyła po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku. Fundusze unijne umożliwiły zakup nowych tramwajów, takich jak Solaris Tramino w Olsztynie czy Pesa Twist w Krakowie. W wielu miastach, jak Poznań czy Gdańsk, wprowadzono systemy szybkiego tramwaju, które zwiększają efektywność komunikacji. Jednak w niektórych sieciach, np. w Grudziądzu, wciąż użytkowane są starsze modele, jak Konstal 805Na, które wymagają modernizacji lub wymiany. Proces ten jest kosztowny, ale niezbędny, by sprostać rosnącym oczekiwaniom pasażerów i normom ekologicznym.

Olsztyn. Powrót tramwajów

Olsztyn to miasto z najmłodszą siecią tramwajową w Polsce, uruchomioną w 2015 roku, choć historia tramwajów w tym mieście sięga 1907 roku. Pierwsze tramwaje elektryczne działały w Olsztynie do 1965 roku, kiedy to zlikwidowano sieć z powodu polityki preferującej autobusy. Po niemal półwiecznej przerwie miasto, wspierane funduszami unijnymi, zdecydowało się na odbudowę systemu. Nowa sieć, o długości 11 km, obsługiwana jest przez tramwaje Solaris Tramino i tureckie Durmazlar Panorama. Cały system zaprojektowano dla wagonów dwukierunkowych i dwustronnych, co zwiększa elastyczność operacyjną. Olsztyński przykład pokazuje, jak fundusze unijne mogą ożywić transport tramwajowy, poprawiając komfort życia mieszkańców i redukując emisje spalin.

Bydgoszcz. Najszybsze tramwaje

Bydgoszcz jest znana z najszybszych tramwajów w Polsce, szczególnie na odcinkach takich jak linia do Fordonu, oddana do użytku w 2016 roku. System szybkiego tramwaju, z torami wydzielonymi i priorytetem na skrzyżowaniach, pozwala osiągać średnią prędkość nawet 27 km/h, a maksymalną do 70 km/h. Sieć bydgoska, o długości 128,05 km i rozstawie szyn 1000 mm, obejmuje 11 linii i dwie zajezdnie – Toruńską i Łoskoń. W 2021 roku w godzinach szczytu kursowało 62 składy, z czego 35 było niskopodłogowych. Inwestycje w nowe torowiska i tabor, takie jak tramwaje Pesa Swing, uczyniły Bydgoszcz liderem w efektywności tramwajowej, choć miasto nadal modernizuje starsze odcinki sieci.

Tramwaj konny w Mrozach. Turystyczna perełka

W Mrozach, niewielkim mieście w województwie mazowieckim, od 2012 roku funkcjonuje unikalna linia tramwaju konnego, uznawana za szesnastą sieć tramwajową w Polsce. Licząca 1,75 km trasa o rozstawie szyn 1000 mm łączy Mrozy Stadion z Rudką Szpital. Linia, pierwotnie zbudowana w 1902 roku dla sanatorium w Rudce, została reaktywowana dzięki Towarzystwu Przyjaciół Mrozów i funduszom unijnym. Kursy odbywają się w sezonie letnim, pięć razy w roku, w pierwszą niedzielę miesiąca. Wagon, replika historycznego modelu, może przewieźć do 8 pasażerów, a bilet w 2024 roku kosztował 80 złotych. Choć przejazd jest drogi i ograniczony, tramwaj konny pozostaje wyjątkową atrakcją turystyczną, przyciągającą miłośników historii i komunikacji.

Tramwaje w Polsce. Od koni do elektryczności

Historia tramwajów w Polsce rozpoczęła się w 1866 roku w Warszawie, gdzie uruchomiono pierwszą linię tramwaju konnego. Elektryfikacja sieci zaczęła się pod koniec XIX wieku – w Elblągu w 1895 roku, w Gdańsku w 1896 roku, a w Warszawie w 1908 roku. W okresie międzywojennym i powojennym wiele miast rozbudowywało sieci, ale w latach 1945–1989 mniejsze systemy, jak w Słupsku, Inowrocławiu czy Jeleniej Górze, likwidowano na rzecz autobusów. Po 2004 roku, dzięki funduszom unijnym, tramwaje przeżyły renesans. Miasta takie jak Warszawa, Kraków czy Olsztyn inwestowały w nowe linie, tabor i infrastrukturę. Przykładem jest Poznański Szybki Tramwaj, otwarty w 1997 roku, który zrewolucjonizował transport w stolicy Wielkopolski.

Współczesne tramwaje w Polsce są coraz bardziej ekologiczne i komfortowe. Systemy takie jak warszawska linia 10, najdłuższa w kraju (24,5 km, 54 przystanki), czy bytomska linia 38, obsługiwana zabytkowymi wagonami, łączą funkcjonalność z historią. Modernizacja obejmuje także wprowadzenie systemów sterowania ruchem, które zwiększają priorytet tramwajów na skrzyżowaniach, oraz rozbudowę torowisk bezkolizyjnych. Jednak wyzwania, takie jak wysokie koszty inwestycji i potrzeba remontów starszych sieci, pozostają aktualne.

Tramwaje w Polsce: (c) Sadurski.com / GR

Zobacz też:
>
>